Sau một thời gian được bật đèn xanh bởi các chính sách vĩ mô thì Điện mặt trời tại Việt Nam được vươn sức sống mạnh mẽ với hơn 200,000 dự án được lắp đặt. Thế nhưng rất ngắn ngủi, chỉ vài năm sau đó cũng lại bởi chính sách mà bị nghẹt. Vậy, Đầu tư điện mặt trời năm 2023: Rủi ro hay cơ hội?
Tình hình phát triển điện mặt trời ở Việt Nam
Điện mặt trời là một nguồn năng lượng tái tạo sạch và bền vững, có tiềm năng lớn tại Việt Nam do cường độ bức xạ mặt trời cao và ổn định quanh năm. Tuy nhiên, điện mặt trời cũng gặp nhiều thách thức và rào cản trong quá trình phát triển, đòi hỏi sự đánh giá lại và điều chỉnh của chính sách và quy hoạch.
Chi phí và lợi ích của việc đầu tư điện mặt trời
Việc đầu tư điện mặt trời mang lại nhiều lợi ích cho các đối tượng khác nhau, bao gồm:
- Giảm chi phí tiền điện cho người tiêu dùng, doanh nghiệp và cơ quan nhà nước.
- Góp phần đảm bảo an ninh năng lượng và giảm phụ thuộc vào các nguồn năng lượng nhập khẩu.
- Giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ môi trường.
- Tạo ra việc làm và thu nhập cho người lao động trong lĩnh vực sản xuất, lắp đặt và bảo trì thiết bị điện mặt trời.
- Thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp liên quan, như điện tử, cơ khí, vật liệu…
Tuy nhiên, chi phí đầu tư điện mặt trời cũng không hề thấp, đòi hỏi các nhà đầu tư phải có nguồn vốn dồi dào và thời gian hoàn vốn dài. Một số chi phí chính bao gồm:
- Chi phí mua sắm thiết bị điện mặt trời, như tấm pin, inverter, giàn khung…
- Chi phí lắp đặt và kết nối hệ thống điện mặt trời với lưới điện hoặc tải tiêu thụ.
- Chi phí bảo trì và sửa chữa thiết bị điện mặt trời trong quá trình vận hành.
- Chi phí thuê hoặc mua diện tích đất hoặc mái nhà để lắp đặt thiết bị điện mặt trời.
Các mô hình đầu tư điện mặt trời phù hợp cho từng đối tượng khác nhau
Có ba mô hình đầu tư điện mặt trời chủ yếu được áp dụng tại Việt Nam, là:
Mô hình tự sản xuất – tự tiêu thụ (self-consumption)
Đây là mô hình phổ biến nhất cho các hộ gia đình và doanh nghiệp có nhu cầu tiêu thụ điện cao. Theo mô hình này, các đối tượng này sẽ tự lắp đặt hệ thống điện mặt trời áp mái (ĐMTAM) để tự cung cấp điện cho nhu cầu sử dụng của mình. Nếu có dư thừa điện mặt trời, các đối tượng này có thể bán lại cho nhà cung cấp điện hoặc lưu trữ vào các thiết bị pin dự phòng. Lợi ích của mô hình này là giảm chi phí tiền điện, tăng tính tự chủ và độc lập về năng lượng, và giảm tải cho lưới điện. Tuy nhiên, mô hình này cũng có nhược điểm là chi phí đầu tư cao, thời gian hoàn vốn dài, và phụ thuộc vào điều kiện thời tiết.
Mô hình bán toàn bộ sản lượng điện (sell-all)
Đây là mô hình phù hợp cho các nhà đầu tư có quy mô lớn và không có nhu cầu tiêu thụ điện. Theo mô hình này, các nhà đầu tư sẽ xây dựng các nhà máy điện mặt trời nối lưới (ĐMTNL) để bán toàn bộ sản lượng điện cho nhà cung cấp điện theo giá ưu đãi do Chính phủ quy định. Lợi ích của mô hình này là có nguồn thu ổn định và cao, góp phần tăng cung cấp điện cho hệ thống. Tuy nhiên, mô hình này cũng gặp nhiều khó khăn về việc tìm kiếm diện tích đất phù hợp, xin giấy phép và quy hoạch, kết nối với lưới điện, và chịu rủi ro về biến động giá điện.
Mô hình thuê mái (roof rental)
Đây là mô hình mới xuất hiện tại Việt Nam, nhằm khai thác tiềm năng của các mái nhà rộng và không sử dụng. Theo mô hình này, các chủ sở hữu mái nhà sẽ cho thuê mái cho các nhà đầu tư để lắp đặt ĐMTAM. Các chủ sở hữu mái nhà sẽ được hưởng một khoản thuê hàng tháng hoặc hàng năm từ các nhà đầu tư, hoặc được mua lại một phần điện sản xuất từ ĐMTAM với giá rẻ hơn giá điện bán lẻ. Các nhà đầu tư sẽ bán lại phần còn lại của điện sản xuất cho nhà cung cấp điện hoặc cho các khách hàng khác. Lợi ích của mô hình này là giúp tận dụng hiệu quả các mái nhà trống, giảm chi phí đầu tư ban đầu cho các nhà đầu tư, và tạo ra nguồn thu nhập thụ động cho các chủ sở hữu mái nhà. Tuy nhiên, mô hình này cũng có những rủi ro về việc ký kết và thực hiện hợp đồng thuê mái, bảo hiểm và bảo trì thiết bị ĐMTAM, và phân chia quyền lợi và trách nhiệm giữa các bên liên quan.
Đầu tư điện mặt trời: Rủi ro hay cơ hội?
Điện mặt trời là một ngành công nghiệp mới mẻ và tiềm năng tại Việt Nam, có thể góp phần vào sự phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ môi trường của đất nước.
Tuy nhiên, để phát triển bền vững và hiệu quả ngành công nghiệp này, cần có sự đồng thuận và hợp tác giữa các cơ quan nhà nước, các nhà đầu tư, các nhà cung cấp điện và các người tiêu dùng.
- Cần có những chính sách hỗ trợ đầu tư điện mặt trời phù hợp với từng đối tượng và từng khu vực, nhằm khuyến khích và tạo điều kiện cho các dự án điện mặt trời được triển khai.
- Cần có những giải pháp kỹ thuật và công nghệ để nâng cao chất lượng và hiệu suất của các thiết bị điện mặt trời, giảm chi phí sản xuất và tiêu thụ điện.
- Cần có những biện pháp quản lý và điều hành để đảm bảo an toàn và ổn định của hệ thống điện quốc gia, cân bằng giữa cung và cầu điện, và bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia thị trường điện.
- Cần có những hoạt động tuyên truyền và nâng cao nhận thức của cộng đồng về lợi ích và vai trò của điện mặt trời, đồng thời khuyến khích sử dụng tiết kiệm và hiệu quả năng lượng.